Toprak pH’sının Düşürülmesi

Kurak / yarı-kurak bölgelerde ana maddeden kaynaklanan yüksek oranlarda CaCO3 ve Na2CO3 içeren topraklarda yetiştirilen kimi kültür bitkileri için toprak pH’sının düşürülmesine gereksinim olabilir. Kireçli topraklar önemli sayılabilecek düzeylerde ölçülebilir kireç içerirler. Toprağın tuz konsantrasyonuna ve/veya Na içerine bağlı olarak daha yüksek olabildiği halde, kireçli topraklarda pH genellikle 7,2’nin üzerindedir. Yıllık toplam yağışın 500mm’nin altında olduğu alanlarda, yüzey derinliğinde kireç içeren topraklar yer alır. Yarı-kurak bölgeden nemli bölgelere geçildiğinde yıllık toplam yağış artış gösterir ve CaCO3 ‘ın bulunduğu toprak derinliği de artar. Genellikle yıllık toplam yağışın 750-1000 mm’yi aştığı bölgelerde, toprakların köklenme bölgesi derinliğinde serbest kireç bulunmaz.

Toprağa asit veya asit-oluşturucu maddelerin katılması yoluyla toprakta ölçülebilen oranlarda bulunan kirecin hepsi çözünerek veya nötralize edilerek toprak pH’sı düşürülebilir. Tarla kültür bitkilerinin yetiştirildiği bir çok durumlarda, CaCO3 ‘ın nötrleştirilmesi ile toprak pH’sının düşürülmesi pratik bir yol değildir. Aşağıda hesağlama örneğinde gösterildiği gibi, yüzeyin 15 cm derinliğinde yalnız % 2 oranında CaCO3 içeren bir toprakta nötralizasyonu sağlamak için fazla miktarlarda elementel kükürte (S) gereksinim vardır:

% 2 CaCO3 = 100 g toprakta 2 g = 2000 mg CaCO3 vardır.
100 g toprakta 2000 mg CaCO3 = 2000/50 = 40 me CaCO3 (1 me = 50 mg)
100 g toprakta 40 me kireç, 40 me kükürt (S0) ile nötrleştirilir.
1 me S0 = 16 mg; 40 me S0 x 16 = 640 mg S0 / 100 g toprak için gereklidir.
100 g toprak için 640 mg S = 0,64 g S
1000g = 1 kg toprak için 6,4 g elementel S0 gerekir.
225000 kg toprak / da için ise : 225000 x 6,4 g = 1.44 ton S0 gereksinimi vardır.

Örnekte görüldüğü gibi, toprak yüzey derinliğinde bulunan % 2 oranında kireci nötrleştirmek için bir dekar alanda 1.44 ton elementel kükürt gereksinimi bulunmaktadır.

Sulama ve diğer amaçlarla yapılan arazi düzleme işlemleri, optimum bitki gelişimi için uygun olmayan, çoğunlukla kireçli ve pH değeri yüksek alt toprağın yüzeye çıkışına neden olur. Yüksek toprak pH’sı sorunu kurak ve yarı-kurak bölgelerle sınırlı değildir. Çeltik yetiştirilen tarla topraklarının asitlendirilmesi ya da pH’sının düşürülmesi, çeltik veriminin artması ile sonuçlanmış olup, bu, çoğunlukla mikro-element yarayışlılığının artırılmış olması ile ilgilidir. Nemli bölgelerde çiftçiler, tarlalarını aşırı dozlarda kireçleyebilirler veya kireçtaşı stabilize malzemesi dökülmüş yollardan kireç tozu rüzgarla tarlalara gelerek lokal olarak aşırı düzeyde pH yükselmesine neden olabilir. Diğer kimi alanlarda, patates, açelya, rodadendron, kamelya, çam fidanı gibi bitkilerin optimum düzeylerde üretimleri için, orta düzeyde asidik toprakların daha fazla asitlendirilmeleri ya da pH’larının düşürülmelerine gereksinim olabilir. Toprak pH’sının düşürülmesi veya asitlendirilmesinin temel kimyası, toprakların kireçlenmesindeki ilkelerin aynısı olup, çeşitli asidik veya asit oluşturucu maddeler bu amaçla kullanılabilir.
Toprak pH’sının Düşürülmesi İçin Kullanılan Maddeler

Elementel S0: Toprakların pH’sının düşürülmesinde kullanılan en etkili madde kükürttür. Uygulanan ve okside olan her bir molekül S için 2 mol H+ üretilir; bu üretilen H iyonları toprak pH’sını düşürür. Mikrobiyal oksidasyon tepkimesinin, özellikle soğuk ve alkali topraklarda yavaş olması nedeniyle, ince olarak öğütülmüş S ekimden birkaç ay önce tarlaya serpilerek uygulanmalı ve toprağa karıştırılmalıdır. Kimi koşullarda, suyun süzülmesini ve mikro element yarayışlılığını artırmak için, kök bölgesinin yakınında bir toprak bandını asitlendirmek önerilebilir. Bu koşulların her ikisinin de tuzlu-alkali topraklarda düzeltilmesine gereksinim olur. Elementel S, ya granüler ya da disper veya süspansiyon formlarında da banda uygulanarak pH düşürülebilir. Elementel S banda uygulandığında, kullanılacak S dozu, serpme yöntemi ile uygulanması gerekli olan doza göre, çok azdır.

Sülfürik asit: sülfürik asit, Na ve B bakımında sorunlu olan toprakların iyileştirilmesi için kullanılmakta olup, böylece bu topraklarda P ve mikro-element yarayışlılığının artması, amonyak volatilizasyonunun azaltılması, suyun infiltrasyonunun artırılması, kimi yabancı ot tohumlarının ve toprak patojenlerinin kontrolü ve mera bitkileri oluşumu sağlanır. Sülfürik asit doğrudan toprağa katılabilir. Ancak, bu maddenin kullanımındaki zorluk ve tehlike, aside dayanıklı ekipmanların kullanılmasını gerektirir. Bu madde, toprak yüzeyine damlatılarak uygulanabilir veya amonyak uygulamasına benzer olarak uygulayıcı bıçağı olan bir aygıtla uygulanabilir. Karık sulama sisteminde olduğu gibi, sülfürik asit karıktaki suya karıştırılabilir. Sülfürik asit kullanımının üstünlüğü, toprakta hemen tepkimeye girmesidir.

Amonyum polisülfit (NH4Sx):Toprak pH’sını düşürmek ve sulanan tuzlu-alkali topraklarda suyun süzülmesini artırmak için, sıvı amonyum polisülfit kullanılır. Bu madde 7,5-10,0 cm tohum sırasının uzağında bir toprak zonuna veya karık sulama sistemlerinde ölçülerek karık suyuna uygulanabilir. Sulama suyuna uygulamaya göre, banda uygulama mikro-element noksanlıklarının giderilmesinde daha etkilidir. Uygulandığında, polisülfit, amonyum sülfit ve koloidal S0’e ayrışır. S0 ve S-2 elementleri sonuçta okside olarak H2SO4’e dönüşür. Potasyum polisülfit bileşiği de aynı amaç için geliştirilmiştir.

Kaynak: GÜZEL, N., GÜLÜT, K.Y. ve BÜYÜK, G. 2002 Toprak Verimliliği ve Gübreler. Ç.Ü. Zir. Fak. Genel Yayın No:246, Ders Kitapları Yayın No:A-80, s:89-94, Adana.